Een vreemde zaak.
Zoals gezegd zijn er twee edities van de Atlas, maar er zijn er meer. Rondkijkend op Internet kwam ik op behalve op de eerder genoemde Amerikaanse site van de Linda Hall Library ook op een Italiaanse site van Giangi Caglieris  ook afbeeldingen van de 1776 editie tegen die echter afwijkt van de 1776-editie van de Linda Hall Library. Ook Marc Hoffeld uit Luxemburg is in het bezit van deze versie.

Het raadsel staat op plaat 10 van Giangi Caglieris en Marc Hoffeld's exemplaar en betreft het voorkomen van de Stier van Poniatowski. Dit sterrenbeeld is pas na de 1776 editie bedacht, en staat niet op de plaat van de Linda Hall Library.

Daarbij komt nog dat de tekening van de Stier van Poniatowski aanzienlijk verschilt met de mijne van 1795 (én, zo ontdekte ik in oktober 2006, ook met mijn andere 1776 plaat)!!
'Mijn' stier bevat niet alleen meer sterren, maar bij de meeste is ook nog de aanduiding volgens Bayer (met de letters van het Latijnse alfabet) genoteerd.
Dit is bijvoorbeeld te zien op de rechtervoorpoot: op de kaart van Giangi Caglieris en Marc Hoffeld staat hier een ster (net onder de lijn van de hemelequator) zonder 'letter' getekend; op mijn tekening is hier duidelijk een 'f' (aanduiding conform de werkwijze van Bayer) getekend.

Ik ben geen echte specialist op dit terrein, maar je gezonde verstand gebruikende kom je tot de conclusie dat de Linda Hall Library een Atlas uit 1776 heeft, ik kaarten uit 1795 (én van de 1776 edities), en Giangi Caglieris en Marc Hoffeld een editie uit ergens tussen 1777 en 1787 (vanwege het ontbreken van de 'Eeretekenen van Frederick'). Mijn conclusie is op 26 januari 2004 bevestigd door dr. Robert H. van Gent van de Universiteit in Utrecht. Hij stelt dat de Stier van Poniatowski in 1778 is toegevoegd aan de koperplaten van Fortin's atlas. Blijkbaar vond the uitgever het bij drukken van 1778 en later het niet nodig de titelpagina aan te passen. Deze informatie valt te lezen in Lalande's astronomische bibliografie (pag. 555-556),  online te bekijken op de ARIBIB website van het Astronomisches Rechen-Institut in Heidelberg, Duitsland. E.e.a. is op 25 februari 2004 bevestigd door Felice Stoppa, die in een 1795 atlas heeft (identiek aan die van mij). Hij heeft de atlassen van 1776, 1795 én Johann Elert Bode's "Vorstellung der Gestirne ... nach der Pariser Ausgabe des Flamsteadschen Himmelatlas" uit 1782 aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen. Hij concludeert dat Giangi's 1776 atlas gedateerd moet worden ergens tussen 1778 en 1782. Felice heeft ook een ander exemplaar van de 1776 editie getraceerd, welke verschilt van zowel die van Linda Hall als die van Giangi en Marc. Vanwege het feit dat verscheidene sterren op precies dezelfde plaats staan als in Bode's , dateert dit exemplaar van ná 1782. Inmiddels bezit ik twee platen van deze atlas (9 en 10).
Shinobu Takesako, een Japanner, heeft een exemplaar van de 1776-atlas met twee platen 10, zo meldde hij op 18 december 2004. Één met en één zonder de Stier van Poniatowski. Dit leidt tot de volgende hypothese: Op gezag van Fortin (?) is de originele plaat 10 aangepast, dit wordt bevestigd door Felice Stoppa, die mij hierover op 22 december 2004 een mail stuurde, die verwijst naar pagina 233 van Lalande's 'Astronomie' (Parijs, 1792), en door de hierboven genoemde astronomische bibliografie van Lalande.

Een afdruk van deze gewijzigde plaat werd toegevoegd aan de onverkochte exemplaren van de 1776-editie. Toen deze op waren, en er een nieuwe editie moest worden uitgegeven gebeurde dit uiteraard met de nieuwe plaat 10, want de originele koperplaat was immers aangepast. Bewezen is nu dat de originele koperplaat uit 1776 drie keer is gewijzigd, de laatste wijziging was klein: het plaatsen van een ster in de buik van de stier.
 

1776 edition (Linda Hall Library)

1776 edition (Giangi Caglieris / Marc Hoffeld)

1982 Atlas van Bode (Astaria Verlag)

1776 edition B (Henk Bril)

 1795 edition (Henk Bril)

Er zijn dus tussen de 2e editie (uit 1776) en de 3e editie (uit 1795) nog tussenliggende edities (ergens tussen 1778 en 1787; editie 2A tussen 1778 en 1782 en editie 2B tussen 1782 en 1787) gedrukt met een gewijzigde plaat 10. Onverkochte edities uit 1776 werden na wijziging van plaat 10 in 1778 verkocht met twee platen 10: één met de Stier van Poniatowski en één zonder! Toen editie 3 uitkwam, was dit wederom met een gewijzigde plaat 10.
In september 2006 kwam ik er achter dat editie 2B ten opzichte van editie 2A niet alleen een gewijzigde plaat 10 heeft, maar tevens een gewijzigde plaat 8, 9, 23, 24 en 25.

De Atlas van Bode uit 1782 is opnieuw uitgegeven door Astaria Verlag in Duitsland, en daar te bestellen.

In December 2006 kwam ik er achter dat er ook twee versies bestaan van de tweede editie van Bode's atlas. Één zonder, en één met een afbeelding van het duistere sterrenbeeld Kat ("die Katze"), een sterrenbeeld door Bode zélf aan de hemel geplaatst; hij was dol op katten (net als ik). - later meer hierover -